De tol van ziekenhuisinfecties

De strijd tegen ziekenhuisbacteriën is een strijd die nooit kan worden gewonnen. Zo het al mogelijk zou zijn een ziekenhuis volledig te ontsmetten, dan komen er toch telkens nieuwe bacteriestammen binnen. Bovendien gaan oude stammen vaak muteren. In het UZ Gasthuisberg (Leuven) bijvoorbeeld had men op een bepaald moment te kampen met twee nieuwe Britse bacteriestammen, binnengebracht door patiënten die op bezoek waren geweest in Groot-Brittannië, of door Britse patiënten die in Leuven werden behandeld. Nogal wat patiënten zijn trouwens al drager van gevaarlijke bacteriën nog vóór ze het ziekenhuis binnengaan. Soms wordt een "ziekenhuisinfectie" dan ook gewoon veroorzaakt door die lichaamseigen bacteriën die een wonde infecteren na een operatie (auto-infectie). Zo schat het Centrum voor Ziekenhuis- en Verplegingswetenschap (KU Leuven) dat ongeveer 30% van de patiënten reeds drager is van de gevaarlijke MRSA-bacterie bij aankomst in het ziekenhuis.

In de Nederlandse ziekenhuizen geldt een nultolerantie voor de MRSA-bacterie. Men weigert zonder meer patiënten die besmet zijn met die bacterie op te nemen. Die wijken dan vaak uit naar België. Het resultaat is er ook naar: 2% MRSA-infecties in Nederland, en dik tien keer meer in België. 

Wat België betreft, begonnen de MRSA-problemen een epidemische vorm aan te nemen omstreeks 1994. Sinds 1999 is het aantal MRSA-infecties nog sterk toegenomen. Alle Belgische ziekenhuizen hebben tegenwoordig te kampen met MRSA (men is nooit onder de 14% besmettingsgraad geraakt). Men heeft er gewoon leren mee leven. Geschat wordt dat het aantal ziekenhuisinfecties jaarlijks nog met 7% zal stijgen.

Het risico op infecties wordt groter door de steeds talrijker en steeds invasievere heelkundige ingrepen. Veel infecties duiken trouwens pas op na ontslag uit het ziekenhuis. Het probleem wordt in dat geval een zaak van de huisarts. Het aantal infecties dat aan het licht komt in de ziekenhuizen zelf vormt dus maar het topje van de ijsberg.

Tussen 5 en 15% van de ziekenhuispatiënten raakt geïnfecteerd. Op afdelingen intensieve zorg kan de besmettingsgraad zelfs oplopen tot 50%.

Precieze cijfers over ziekenhuisinfecties in België zijn niet voorhanden. Men kan enkel een schatting maken via een extrapolatie van Amerikaanse cijfers (HAXHE, 1998). In de V.S. noteert men jaarlijks zo’n 2.000.000 ziekenhuisinfecties op een totaal van ongeveer 280 miljoen inwoners. Vertaald naar de Belgische situatie komt dat neer op zo'n 75.000 ziekenhuisinfecties per jaar, waarvan 3.383 met fatale afloop (845 rechtstreeks ten gevolge een van ziekenhuisinfectie).

Uit een FENIKS-studie (1974) blijkt dat 32% van de infecties te vermijden is door een goede opsporing, adequate feedback (naar de chirurgen toe bv.) en een hygiënischer verpleegkunde (nu worden de handen maximum 1 keer op de 3 gewassen; op sommige afdelingen bedraagt het verbruik van handalcohol zelfs 0%). In ongeveer 9 gevallen op de 10 gebeurt de bacterie-overdracht via de handen. Nationaal stelt men een slechte handhygiëne vast, vooral bij dokters en kinesisten. Verpleegkundigen leven de hygiëneregels doorgaans veel beter na, omdat daar bij hun opleiding sterk de nadruk wordt op gelegd. Bij de opleiding van artsen is dat jammer genoeg niet het geval. Bovendien verdragen veel artsen geen opmerkingen over hun hygiëne-gedrag. Men stelt vast dat nogal wat zorgverleners vanaf een bepaalde leeftijd niet meer (her) op te voeden zijn wat handhygiëne betreft. Toch moet de patiënt een arts durven te vragen om zijn handen te wassen vóór hij hem/haar aanraakt.

Door werkdruk is het soms onmogelijk om vaak de handen te wassen. Zo zou men op afdelingen intensieve zorg ideaal gezien 40 maal per uur de handen grondig moeten reinigen. In dat geval wordt ruim de helft van de werktijd besteed aan handhygiëne&

Handen wassen met water volstaat niet. Ze moeten ontsmet worden met alcohol. Om redenen van brandbeveiliging wordt vaak geopteerd voor alcoholhoudende gel i.p.v. vloeibare alcohol. Het aanbrengen van voldoende gel-reservoirs op een ziekenhuisafdeling stuit soms op bezwaren van de brandbeveiligingsinspectie. Hoe dan ook blijft handhygiëne het belangrijkste probleem. Dit moet dan ook prioritair aangepakt worden in de strijd tegen de ziekenhuisinfecties.

Ziekenhuisinfecties zorgen voor een aanzienlijke financiële belasting van het zorgsysteem. Per getroffen patiënt leidt dat gemiddeld tot 4 extra ligdagen. De totale kosten voor België per jaar (= individuele kostprijs te vermenigvuldigen met 75.000 infecties op jaarbasis) bedraagt zo'n 100 miljoen euro.

Het antibioticabeleid ter bestrijding van die infecties moet nauwlettend gecontroleerd worden. Overschakelen van het ene type antibiotica naar het andere biedt slechts een tijdelijke oplossing. Het voorschrijfgedrag van de huisartsen wat antibiotica betreft, wordt nu gecontroleerd aan de hand van feedback-rapporten. Zo worden ze geconfronteerd met hun eigen cijfers vergeleken bij die van collega’s. Zuinig omspringen met antibiotica is een inspanning die men zal moeten blijven volhouden.